Gooi God niet weg. Best een provocerende titel, komende van Knack-redacteur Joël De Ceulaer. Menig vrijzinnige zal alleszins de wenkbrauwen fronsen. Hebben we die fase van valse metafysische zekerheid niet al lang achter de rug? Is Joël De Ceulaer het noorden bijster? Is plotsklaps het gedachtengoed van de verlichtingsfilosofen uit zijn geheugen gewist? Wees gerustgesteld. Zo’n vaart loopt het niet. Joël De Ceulaer bestempelt zich nog steeds als atheïst. Markant trouwens, etymologisch gezien betekent Joël Jahweh is God. Wie dus hoopt om in dit boek een eulogie op een opperste bouwmeester te vinden, komt er een beetje bekaaid van af. Wellicht is de titel hem ingefluisterd door de uitgever, die zo hoopt de verkoop wat aan te wakkeren. In ieder geval, het idee van een persoonlijke god verdwijnt al vanaf de eerste bladzijde in de prullenmand.
Wat je in dit boek wel vindt, is de zoektocht van de schrijver naar existentieel inzicht. ‘Niet hoe de wereld is, is het mystieke, maar dat zij is’, aldus Wittgenstein. Dat ons in de wereld staan existentiële vragen oproept, is onvermijdelijk. Hoe we deze vragen trachten op te lossen, hangt af van ieders persoonlijke context. In het geval van de katholiek opgevoede Joël De Ceulaer is dat niet door klakkeloos de hapklare religieuze dogma’s te accepteren, maar wel door zich een rationele kijk op wat bestaat aan te meten. ‘Weg met de hel.’
Wat volgt is een uiteenzetting van hoe zijn wereldbeeld is opgebouwd. In tegenstelling tot dat van de grote wereldgodsdiensten berust dat van Joël De Ceulaer op de fundamenten van het wetenschappelijk denken. Hierin is geen plaats voor een ontologische kloof tussen mens en dier. De darwinistische verklaring van evolutie behoeft geen door God ingeblazen ziel. En passant behandelt hij de botsing tussen kunst en wetenschap, de gebreken van het postmodernisme en de bedenkelijke aantrekkingskracht van pseudowetenschappen.
Pas in het laatste deel komt God terug langs de achterdeur binnen. Terecht hekelt de auteur het atheïstisch radicalisme van de evolutiebioloog Richard Dawkins, die vreemd genoeg weigert religie een evolutionaire plaats te geven. In de epiloog trakteert De Ceulaer ons nog op een utopisch toetje. Zijn idee van een emergente God zou alvast niet misstaan in een sciencefictionverhaal en doet denken aan het toekomstbeeld dat Hugo Brandt Corstius in Mensenarm Dierenrijk schetst, te zeggen dat van een lichaamloze mens, die juist door het achterlaten van zijn lijfelijkheid een god wordt.
Gooi God niet weg is een vernuftig opgebouwd boek geworden. Joël De Ceulaer is een schrijver die weet hoe hij spankracht in een verhaal moet brengen. Toch een aantal kanttekeningen. Bij wijlen is de auteur een beetje slordig in zijn argumentatie, bijvoorbeeld wat betreft zijn afwijzing van kritiek op geloof in de wetenschap of zijn standpunt rond genetisch gemodificeerde organismen. In een column geraakt een schrijver daar gemakkelijker mee weg, hier verwacht de lezer evenwel dat de mogelijkheid tot nuancering wordt benut. Een gemiste kans, want het verhaal van de uitdagingen waar wetenschappers zich voor geplaatst zien – de strijd om onderzoeksmiddelen, de keuze voor fundamenteel dan wel toegepast onderzoek, de sturing van het bedrijfsleven, publicatiedruk, onderzoeksethiek en dergelijke meer – is ongemeen boeiend en had in dit boek zeker meer ruimte verdiend.
De meer ervaren lezer zal waarschijnlijk op zijn honger blijven zitten. Wie recent De ongelovige Thomas heeft een punt – de filosofische bestseller van Johan Braeckman en Maarten Boudry – gelezen heeft, zal bij het lezen van verschillende hoofdstukken een sterk gevoel van déjà vu ervaren. Het door C.P. Snow beschreven spanningsveld tussen alfa- en betawetenschappen werd door Jean Paul Van Bendegem meer uitgebreid behandeld in zijn voortreffelijke essay Hamlet en entropie. De potentiële evolutionaire voordelen van religie? Die kwamen eerder al aan bod in onder andere Het geloofsinstinct van Nicholas Wade en De bonobo en de tien geboden van Frans De Waal.
Ben je evenwel op zoek naar een vlot leesbaar boek over religie, wetenschap en zingeving, dan heeft Gooi God niet weg voldoende in huis om je eigen zoektocht te stimuleren. Dat op zich is al een lovenswaardige prestatie.
Tom Cools
Joël De Ceulaer
Gooi God niet weg. Over, geloof, ongeloof en bijgeloof
De Bezige Bij Antwerpen
Antwerpen
2014
ISBN 978 90 8542 551 9
vermeylenfonds 